Fel llawer o afonydd ar draws y DU, mae tyniad dŵr (tynnu dŵr allan o afonydd ar gyfer yfed a defnyddiau eraill) yn niweidio amgylchedd yr Afon Ddyfrdwy. Mae sicrhau bod digon o ddŵr i’w dynnu yn ystod misoedd yr haf yn arwain at gyfundrefn llif annaturiol (ceir rhagor o wybodaeth yn ein hadroddiad yma). Yn fwy uniongyrchol, mae Nant Aldford, un o lednentydd y Ddyfrdwy yn Swydd Gaer, yn dioddef o lifoedd isel yn yr haf a achosir gan dynnu dŵr daear. Mae’r galw am ddŵr felly’n cael effaith negyddol glir ac uniongyrchol ar ecoleg yr Afon Ddyfrdwy.
Cwmnïau dŵr yw tynwyr dŵr mwyaf yr Afon Ddyfrdwy, yn enwedig tyniad United Utilities o Huntington sy’n cyflenwi 2 filiwn o gartrefi. Mae pob cwmni dŵr yng Nghymru a Lloegr yn ymgynghori ar eu Cynlluniau Rheoli Adnoddau Dŵr ar hyn o bryd. Mae’r cynlluniau hyn sy’n cael eu gorchymyn gan y llywodraeth yn adnabod unrhyw angen am gyflenwadau dŵr yfed ychwanegol ac yn gosod targedau ar gyfer lleihau’r galw dros y 25 mlynedd nesaf. Mae’r cynlluniau hyn felly’n hanfodol i sicrhau bod dŵr yfed a buddion amgylcheddol yn cael eu sicrhau yn wyneb twf poblogaeth a newid hinsawdd.
Yn Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru rydym am weld lefelau cyffredinol tynnu dŵr o’r Afon Ddyfrdwy yn gostwng, gan adael mwy o ddŵr yn yr afon er budd ei hecoleg. I gyflawni hyn, mae angen gostyngiad yn y galw, yn enwedig pan ystyrir newid yn yr hinsawdd, cynnydd yn y boblogaeth, a throsglwyddo dŵr allan o’r rhanbarth. Bydd creu ffynonellau dŵr newydd mewn mannau eraill yn darparu dŵr ychwanegol, ond mae’r rhain yn debygol o gael effaith amgylcheddol, drwy gyfnewid difrod amgylcheddol mewn un lle am ddifrod mewn man arall. Dylid ffafrio lleihau’r galw bob amser felly.
Mae cynlluniau rheoli adnoddau dŵr United Utilities, Hafren Dyfrdwy, Severn Trent a’r sefydliad ymbarél Water Resources West yn amlinellu datrysiadau amrywiol ar gyfer lleihau’r galw gyda thargedau cysylltiedig. Yn gyffredinol, hoffai Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru i gwmnïau dŵr fynd ymhellach ac yn gyflymach ar y targedau lleihau galw hyn.
Gollyngiad
Ar hyn o bryd, mae 20% o ddŵr yfed a dynnir yn cael ei golli oherwydd gollyngiadau (Dabell 2018). Mae Water Resources West a’r cwmnïau dŵr cysylltiedig i gyd wedi gosod targed i leihau gollyngiadau o hanner erbyn 2050. Ar gyfer United Utilities, Severn Trent a Hafren Dyfrdwy, mae hyn yn cynnwys gostyngiad o 15% erbyn 2025. Mae cynlluniau dilynol wedyn yn gweld cyfradd gyffredinol atgyweirio gollyngiadau yn arafu i gyrraedd y targed o 50%. Hoffai Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru i gwmnïau dŵr o leiaf gynnal y gyfradd bresennol o ostyngiad (gostyngiad o 15% bob 5 mlynedd) tan 2050. Bydd hyn yn y pen draw yn arwain at ostyngiad o 90% mewn gollyngiadau erbyn 2050 o lefelau 2019.
Defnydd cwsmeriaid annomestig
Cwsmeriaid annomestig cwmnïau dŵr yw rhai o’r defnyddwyr sengl mwyaf a gall cwmnïau unigol sy’n gwneud buddion effeithlonrwydd yma wella’r gostyngiad yn y galw yn fawr. Hoffai Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru weld targedau a chynlluniau mwy penodol ar gyfer lleihau defnydd annomestig o ddŵr, gan gynnwys cyllid gan gwmnïau dŵr i gefnogi busnesau i ddod yn fwy effeithlon.
Defnydd y pen
Ar gyfartaledd mae unigolyn yn y DU yn defnyddio 142 litr y dydd. Hoffai Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru weld cwmnïau dŵr yn gosod targed i leihau defnydd y pen i 110 litr y dydd.
Y teclyn mwyaf effeithiol ar gyfer lleihau’r galw yw gosod mesuryddion clyfar o fewn cartrefi, sy’n helpu i leihau cyfanswm y defnydd yn ogystal â helpu i adnabod gollyngiadau. Hoffai Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru weld cwmnïau dŵr yn ehangu eu mentrau ar gyfer defnyddio mesuryddion clyfar. I gefnogi hyn, hoffem hefyd weld mwy o ddeddfwriaeth gefnogol gan lywodraethau. Mesuryddion clyfar ochr yn ochr ag addysg ddylai fod y prosesau sylfaenol a ddefnyddir i leihau’r defnydd y pen gan mai dyma’r ymyriadau mwyaf effeithiol.
Cynllun trosglwyddo Afon Hafren i’r Afon Tafwys
Yn Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru, rydym yn pryderu y bydd y cynllun arfaethedig i drosglwyddo dŵr o’r Hafren i’r Tafwys yn cynyddu’r galw ar dyniadau dŵr yn y rhanbarth, gan gynnwys yr Afon Ddyfrdwy. Credwn y dylid defnyddio unrhyw ddŵr sydd dros ben o’r rhanbarth i leihau’r difrod a achosir gan dyniadau cyfredol.
Yn gyffredinol, yn Ymddiriedolaeth Dyfrdwy Cymru, rydym yn gweld lleihau’r galw fel y ffordd bwysicaf o leihau’r effaith y mae tynnu dŵr yn ei chael ar yr Afon Ddyfrdwy. Mae ein hymatebion i’r amrywiol gynlluniau rheoli adnoddau dŵr i gyd yn gofyn i gwmnïau dŵr fynd ymhellach ac yn gyflymach ar dargedau i leihau’r galw, yn enwedig ar leihau gollyngiadau, cefnogi cwsmeriaid annomestig, a lleihau’r defnydd y pen trwy fesuryddion clyfar ac addysg. Gobeithiwn y caiff yr argymhellion hyn eu hystyried a’u rhoi yn y cynlluniau terfynol.
Os oes gennych ddiddordeb yn ecoleg yr Afon Ddyfrdwy, byddem yn argymell ymateb i’r ymgynghoriadau a gofyn am geisiadau tebyg. Mae’r ymgynghoriadau i’w gweld yma:
